Η ΑΛΗΘΗΣ
ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ
«Αληθής Νηστεία η των κακών
αλλοτρίωσις, εγκράτεια γλώσσης, θυμού αποχή, επιθυμιών χωρισμός, καταλειάς,
Ψεύδους, επιορκίας. Η τούτων ένδεια Νηστεία εστίν αληθής και ευπρόδεκτος». (Τροπάριο
της Καθαράς Δευτέρας ).
Η
Νηστεία, γενικά, είναι ένα αρχαιότατο και πανανθρώπινο Έθιμο. Απαντάται σε
όλους τους λαούς της αρχαιότητος και σε όλες τις εποχές. Υπάρχει σε όλες τις
θρησκείες και απώτερο πάντοτε σκοπό έχει την προπαρασκευή και προετοιμασία για
τον εορτασμό των μεγάλων θρησκευτικών εορτών που έχουν οριστεί. Η Νηστεία δεν
αποβλέπει μόνο στον εξαγνισμό της ψυχής, αλλά και στην υγεία του σώματος. Πριν
εμφανιστεί και συστηματοποιηθεί η Επιστήμη της Ιατρικής, η κάθε θρησκεία
κατείχε και το κύρος της Ιατρικής. Οι ιερείς των θρησκειών έκαναν, εμπειρικά, και το επάγγελμα του
γιατρού, υποδεικνύοντες πολλές φορές την Νηστεία σαν προληπτικό μέσο ασθενειών
και φάρμακο θεραπείας.
Ο
Χριστιανισμός είναι ο διάδοχος της ειδωλολατρικής θρησκείας (= του Δωδεκαθέου
συγκεκριμένα), και ως εκ τούτου παρέλαβε και την ιατρική παρακολούθηση των
πιστών του. Παρέλαβε επομένως και τη νηστεία, αλλά την έδωσε εντελώς άλλο
περιεχόμενο και σκοπό. Η θρησκεία της ειδωλολατρίας τη νηστεία την
χρησιμοποιούσε ως σκοπόν. Για το λόγο αυτό αρχικά ο Χριστιανισμός την αγνόησε,
με την δικαιολογία ότι η νηστεία δεν
έχει την αξία της πίστεως ούτε και είναι απαραίτητη για την σωτηρία. Η
Νηστεία είναι ένα από τα έργα της πίστεως μέσα από τα οποία ο πιστός εκδηλώνει
την πίστη του. Είναι επομένως η Νηστεία «υποκειμενική
πίστη, εν βρώμασιν», και όχι «αντικειμενική
πίστη εν Δόγμασιν».
Έτσι, η
Χριστιανική πλέον Εκκλησία, με την ανάλογη κατήχηση, αφού ετοποθέτησε τη Νηστεία
στην αληθινή της θέση, την προέβαλε αρχικά «ως
αιρετή πράξη», στη συνέχεια την εφάρμοσε σταδιακά και τελικά «συν τω χρόνω», την διέκρινε από την
τυπικότητα του Μωσαϊκού νόμου, και αφού έλαβε την τελική της μορφή και
θεωρήθηκε από τους Χριστιανούς, ως υποχρέωση υποταγής στις διατάξεις της
Εκκλησίας, την επέβαλε «ως διάθεση ψυχής
και βίωμα πνευματικόν». Την νηστεία λοιπόν, που επιβάλει σήμερα η Εκκλησία
μας, είναι Εκκλησιαστικός. Θεσμός. Διάταξη εκκλησιαστική και φέρει «δυνητικά Κανονικό χαρακτήρα». Είναι
νομοθέτημα του Θεού η Νηστεία, που θεσπίστηκε αμέσως μετά την δημιουργία του
ανθρώπου και την τοποθέτησή του, στην ιδιαίτερη Δημιουργία του Θεού για τον
άνθρωπο, στον Παράδεισο: «Από παντός
ξύλου του εν τω Παραδείσω βρώσει φαγή. Από δε του ξύλου του γινόσκειν καλόν και
πονηρόν ου φάγεσθε απ’ αυτού, η δ' αν ημέρα φάγητε απ’ αυτού, θανάτω αποθανείσθε
» ( Γεν. 2,16-17 ).
Με το
θέμα της Νηστείας ασχολήθηκαν πολλοί και κατέληξαν ακριβώς στο ίδιο συμπέρασμα
ότι δηλαδή, με την διδασκαλία και το παράδειγμα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού,
καθορίστηκε η Νηστεία, ως ένα απόλυτο και ολοκληρωτικό σημείο μιάς κάποιας
ηθικής τάσης. Η Νηστεία στην εποχή του Κυρίου είχε καταντήσει υπόθεση
υποκρισίας και γινότανε με διάφορα τεχνάσματα «όπως φανώσι τοις ανθρώποις νηστεύοντες», (Ματθ. 6,16-18 ). Αλλά
και στην εποχή μας, δύο χιλιάδες χρόνια μετά, συμβαίνει κάτι ανάλογο και ίσως
εξωφρενικόν. Ενώ δηλαδή δεν νηστεύει σχεδόν κανένας, εν τούτοις ευχόμαστε «καλή Σαρακοστή», και προσπαθούμε έτσι
να δείξουμε, ότι τάχα νηστεύουμε.
Σύμφωνα με
τα λεγόμενα του Κυρίου μας «ο βλέπτων εν
τω κρυφώ αποδώσει σοι εν τω φανερώ» ( Ματθ. 6,18 ), βγαίνει το συμπέρασμα
πως νηστεύουμε, γιατί τούτο συντελεί στην ψυχική μας υγεία, ότι αρέσει στον
Δημιουργό μας, και πως θα μας ανταμείψει γι' αυτό. Πάντοτε λοιπόν, θα πρέπει να
φροντίζουμε, ώστε να κερδίζουμε την επιδοκιμασία του Θεού, είτε όταν
βρισκόμαστε στην εδώ ζωή είτε όταν αναχωρήσουμε από εδώ, «διό και φιλοτιμούμεθα, είτε ενδημούντες είτε εκδημούντες ευάρεστοι
αυτώ είναι». (Β Κορ. 5,9 ).
Τον ιερό
Θεσμό της νηστείας ο Θεάνθρωπος σωτήρας μας δεν την κατάργησε, την τήρησε.
Νήστεψε σαράντα ( 40 ) ημέρες, στην έρημο και υπόδειξε τη Νηστεία, «ως την βασιλίδα των αρετών», που μαζί
με την προσευχή γίνονται τα παντοδύναμα εκείνα όπλα και μέσα καταπολέμησης του
Διαβόλου «και είπεν αυτοίς, τούτο το
γένος εν ουδενί δύναται εξελθείν ει μη εν προσευχή και νηστεία» ( Μαρκ.
9,29). Ο Κύριος ενήστεψε ακριβώς σαράντα ( 40 ) ημέρες, όσες ο Μωϋσής και ο
Ηλίας, και το έπραξε τούτο: α'.-)
Για να τολμήσει να αναμετρηθεί ο Διάβολος μαζί Του. β'.-) Για να δείξει, ότι είναι και τέλειος άνθρωπος, γιατί αν
ενήστευε παραπάνω, θα έδινε την εντύπωση, ότι ήταν «κατά φαντασίαν μόνον άνθρωπος».
Σε πολλά
μέρη της Αγίας Γραφής η νηστεία προβάλλεται και συνιστάται ως μέσον εγκράτειας
και ως κίνητρο πνευματικής ανάτασης. Αυτή τη νηστεία τήρησαν, επακριβώς, και οι
Απόστολοι στο έργο του κηρύγματος, «εν
αγρυπνίαις προσευξάμενοι μετά νηστειών» ( Πράξ. 14,23 - Β' Κορ. 11,27
). Τη βάση, γενικά, των Νηστειών αποτέλεσαν αρχικά τα Πάθη και η Ανάσταση του
Κυρίου, και είναι χαρακτηριστικό, ότι η τήρηση των νηστειών άρχισε πρώτα μεταξύ
των Ασκητών και των Μοναχών, κατόπιν επεκτάθηκε σε ορισμένες περιφέρειες, και
τελικά γενικεύτηκε σε ολόκληρη την Εκκλησία «ως προσωπικό βίωμα».
Όμως, δεν
είναι καθόλου σωστό να ισχυριζόμαστε, ότι μόνον με την νηστεία προάγεται η
ψυχική μας υγεία. Η νηστεία, ως δίαιτα με ελαφρά νηστήσιμα φαγητά, εκείνο που
προάγει είναι την σωματική μας υγεία. Εκείνο όμως που πράγματι προάγει και την
ψυχική μας υγεία, είναι να συνδυάσουμε τη νηστεία και με πνευματικά γυμνάσματα.
Η Εγκράτεια π.χ. και στα
νηστήσιμα φαγητά αποτελεί ένα ωφέλιμο για την ψυχή μας πνευματικό γύμνασμα, και
αυτός είναι ένας από τους πρώτους και άμεσους σκοπούς της νηστείας, που αν συνδυαστεί και με τον άμεσο τρόπο
της νηστείας, δηλαδή την προσευχή, την ελεημοσύνη. και γενικώς με την
αγαθοποιΐα, τότε επιτυγχάνεται ο απώτερος σκοπός της Νηστείας.
Με τις
τρείς αυτές βασικές Αρετές: Την
Νηστεία, την Ελεημοσύνη,
και την Προσευχή
επιτυγχάνεται η εξαΰλωση του σαρκικού ανθρώπου και η ανάταση του σε σφαίρες
πνευματικότητας και τελειότητας. Η παράβαση έστω και μιάς των Αρετών αυτών, μας
καθιστά ατελείς και χαμερπείς, τελείως χαμαίζηλους. Γενικά κάθε
περίοδος νηστείας πρέπει να είναι περίοδος μιάς γενικότερης πνευματικής άσκησης
και σε πολλές άλλες Χριστιανικές αρετές που αναφέρονται πολλάκις, όχι μόνον στην
Αγία Γραφή, αλλά και στην Γραμματολογία των λατρευτικών κατανυκτικών
Ακολουθιών, όπως αυτές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Οι αρετές δηλαδή: της Φιλανθρωπίας, της Φιλαλληλίας, της φιλαληθείας, της Δικαιοσύνης, της Φιλαδελφίας, της Πραότητας, και πολλές άλλες
Χριστιανικές Αρετές. Χωρίς αυτή την
συνάρτηση, η Νηστεία μας δεν έχει καμιάν απολύτως Χριστιανική αξία, και γίνεται
μάλλον όργανο του πνευματικού μας ολέθρου.
Και κάτι
ακόμη που θα πρέπει πολύ να προσέξουμε όλως ιδιαιτέρως: Σκοπός και έργον της
Εκκλησίας δεν είναι να δεσμεύει και να βασανίζει τους πιστούς φορτώνοντας τους
με «φορτία βαρέα και δυσβάστακτα»
(Ματθ. 23,4), όπως είναι η Νηστεία, η οποία, εν πολλοίς, είναι επηρεασμένη, ως
μη όφειλε, από Ασκητικά ρεύματα και εμφορείται από Μοναχικό πνεύμα, και σε
τελευταία ανάλυση το θέμα της νηστείας στον κόσμο κάτω απ' αυτά τα πρότυπα θα
καταντούσε εντελώς προσωπικό. Ο πιστός στο κόσμο, εφ' όσον μπορεί, ΘΑ ΝΗΣΤΕΨΕΙ και εφ' όσον δεν
μπορεί, ΔΕΝ ΘA ΝΗΣΤΕΨΕΙ. Δηλαδή
υπάρχουν μερικές σοβαρές ιδιαιτερότητες τις οποίες δεν πρέπει να παραθεωρούμε,
γιατί τότε το θέμα της Νηστείας θα κατέληγε σε εντελώς προσωπική δεσμευτική
υποκειμενικότητα τύπου Ασκητού ή Μοναχού. Δυστυχώς αυτός ο Ασκητικομοναχικός
επηρεασμός, συνετέλεσε και συντελεί στο να μη νηστεύει σχεδόν κανένας σήμερα,
και πρέπει κάτι να γίνει γι' αυτό.
ΛΟΙΠΟΝ, όχι υποκειμενική Ασκητική ή Μοναχική Νηστεία «εν Βρώμασι», αλλά Νηστεία του κόσμου
με αντικειμενική πίστη «εν Δόγμασιν»,
και ως προς αυτό τον λόγο τον έχει η Εκκλησία..
Πρεσβύτερος ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ ΚΟΛΛΑΣ
Ορθόδοξος Θεολόγος - Εκκλ/κός Συνήγορος
επ/μος πρ/δρος Συνδέσμου Κληρικών Ελλάδος
ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ:
1.-) Αγία
Γραφή. 2,-) θ,Η.Ε. τόμ. 9ος
3.-)
ΠΗΔΑΛΙΟΝ. 4.-) Παν. Τρεμπέλα
«Υπόμνημα
στο κατα Ματθαίον».
5.-) Χρ.
Μιχ. Ενισλείδη, «Ο θεσμός
της
Νηστείας» Έκδοση Α' &. Β' .
